“Bir kulağından girip diğer kulağından çıkmak” ne demek? Kökeni, anlam katmanları ve güncel tartışmalar
Deyimin özlü tanımı
Bir kulağından girip diğer kulağından çıkmak, söylenen sözün dinleyenin zihninde tutulmaması, dikkate alınmaması ya da kısa sürede unutulması anlamına gelir. Gündelik dilde “söylediğim hiçbir şeyi ciddiye almıyor” yakınmasıyla yan yana kullanılır. Deyimin duygusal tonu genellikle hafif sitemlidir; doğrudan hakaret etmez, fakat muhatabın ilgisizliğini veya belleksel tutunmazlığını imler.
Kullanım bağlamları ve örnekler
Bu ifade, ebeveyn-çocuk, öğretmen-öğrenci, yönetici-çalışan ve arkadaş ilişkilerinde sıkça geçer. Örnekler:
- “Sana dün programı anlattım ama bir kulağından girip diğerinden çıkmış.”
- “Toplantı notlarını okudun mu? Okuduysan da kulağından girip öbüründen çıkmış gibi.”
Dikkat edilirse, deyim yalnızca “unutma”yı değil, önem atfetmeme halini de çağrıştırır. Yani mesele sadece zayıf hafıza değil, çoğu zaman ilgi eksikliğidir.
Tarihsel arka plan: sözlü kültürden moderniteye
Türkçedeki deyimlerin önemli bir kısmı sözlü kültürün ürünüdür. Bir kulağından girip diğer kulağından çıkmak da insan bedeni üzerinden kurulmuş somut bir imgeye dayanır: Söz, fiziksel bir nesneymiş gibi “kulağa girer”; fakat “zihne yerleşmek” yerine başka bir açıklıktan hemen “çıkar”. Bu mekânsal, hareketli imge, metaforik düşünmenin dilde nasıl çalıştığını gösterir. Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemlerinde meddah anlatıları, meclis sohbetleri ve meşk ortamlarında nasihatlerin “kulak ardı edilmesi” eleştirilirken, benzer bir kinaye ile kulağa girip çıkma kalıbının yaşadığı görülür.
Karşılaştırmalı olarak bakıldığında, İngilizcedeki “in one ear and out the other”, Fransızcadaki “entrer par une oreille et sortir par l’autre” kalıplarıyla neredeyse bire bir örtüşür. Bu benzerlik, sözlü kültürlerde öğüt–dinleyici ilişkisinin evrensel bir deneyime dayandığını; “işitmek” ile “dinlemek” arasındaki ayrımın tarih boyunca vurgulandığını gösterir.
Bilişsel ve psikolojik perspektif: neden “tutunmaz” bazı sözler?
Psikolojide kısa süreli bellek, dikkat ve bilişsel yük gibi kavramlar, deyimin anlattığı fenomeni bilimsel dille açıklar. Dikkat dağınık olduğunda ya da zihin aşırı uyarıcıyla meşgulken, gelen bilgi çalışma belleğinde yeterince işlenmez; kodlama zayıf kalır ve uzun süreli belleğe aktarım başarısız olur. Ebbinghaus’un “unutma eğrisi”, tekrarlanmadıkça bilginin hızla silindiğini ortaya koyar. Bu yüzden, toplantıdaki bir talimatın “bir kulağından girip diğerinden çıkması” çoğu zaman dinleyenin kasıtlı saygısızlığından değil, yetersiz dikkat ve tekrar eksikliğinden kaynaklanır.
Dijital çağda bildirimlerin arttığı, çoklu görev alışkanlığının yaygınlaştığı düşünüldüğünde, deyimin kullanımı da genişler: Telefon ve bilgisayar arasında sıçrayan bir zihin, sözü işitir ama işlemeyebilir. Bu da deyimi, modern dikkat ekonomisinin eleştirisini taşıyan canlı bir ifadeye dönüştürür.
Günümüzdeki akademik tartışmalar: dilbilim, pragmatik ve eğitim
Bir kulağından girip diğer kulağından çıkmak dilbilimde bilişsel metafor yaklaşımıyla incelenir. Sözün “madde” gibi bedenselleştirilmesi (girme–çıkma) Lakoff & Johnson’ın vurguladığı şekilde soyutu somutla kavrama stratejisidir. Pragmatik açıdan baktığımızda, deyim bir edimsel yargı içerir: Konuşan, muhatabın işbirliği ilkesini (Grice) zayıf yerine getirdiğini ima eder. Naziklik kuramı açısından ise (Brown & Levinson), deyim, yüz tehdit edici bir eylemi dolaylılaştırır; doğrudan “beni dinlemiyorsun” denmez, metaforla ifade edilerek toplumsal sürtünme azaltılır.
Eğitim araştırmalarında bu deyim, “etkin dinleme” ve “geri bildirim döngüsü” tartışmalarında pratik bir uyarı işlevi görür. Öğretmenler, öğrencinin söylediklerini kendi sözcükleriyle yeniden ifade etmesini (parafraz) ve kısa not almasını ister; çünkü bu iki teknik, sözün “kulağın öte yanından çıkmasını” engeller.
Nüanslar: ilgisizlik mi, seçici filtre mi?
Deyim çoğu bağlamda ilgisizliği anlatır; fakat bazen seçici dikkat de olabilir. Dinleyici, yararlı bulmadığı bilgiyi bilinçli biçimde eler. Bu durumda deyim, karşı tarafın önceliklerinin uyuşmadığına dair sosyo-psikolojik bir işaret taşır.
Benzer ve komşu deyimler
Kulak ardı etmek ile yakın akrabadır; ancak “kulak ardı etmek” bilinçli umursamazlık vurgusu taşırken, “bir kulağından girip diğerinden çıkmak” çoğu kez geçici ve farkında olmadan yaşanan unutmayı çağrıştırır. Dinlemezden gelmek ise niyetli bir görmezden gelmeyi ifade eder.
Pratik iletişim önerileri: sözün tutunması için
Bu deyimin anlattığı durumu azaltmak adına:
- Odak penceresi açın: Kısa, net, tek mesaj.
- Çapa kullanın: Sayı, tarih, eylem fiili (“Cuma 15.00’te sun, 3 slayt”).
- Geri söyletme: “Ne anladın?” sorusu ile parafraz.
- Yazılı teyit: Bir cümlelik özet, unutma eğrisini kırar.
SEO kısa yanıt: “Bir kulağından girip diğer kulağından çıkmak ne demek?”
Bir kulağından girip diğer kulağından çıkmak, söylenen sözün ciddiye alınmaması, akılda tutulmaması veya hızla unutulması demektir. Deyim, ilgisizlik, dikkat eksikliği ya da tekrar yetersizliğinin dildeki kalıp ifadesidir.
Sonuç
Deyim, sözün bedensel bir güzergâh izlediği imgelerle, dinleme–anlama–hatırlama zincirindeki kopukluğu görünür kılar. Sözün “girip çıkması”, sadece bireysel unutkanlık değil, toplumsal etkileşimde beklenti uyumsuzluğu ve dikkat ekonomisinin yıpratıcı etkileriyle de ilgilidir. Bu nedenle ifade, hem geleneksel nasihat kültürünü hem de dijital çağın dağınık zihnini tek bir çarpıcı metaforda buluşturur.
Kaynakça
- TDK, Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü (basılı ve çevrimiçi sürümler).
- Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp.
- George Lakoff & Mark Johnson, Metaphors We Live By, Chicago: University of Chicago Press.
- Herbert H. Clark, Using Language, Cambridge: CUP (pragmatik ve ortak bilgi bağlamları).
- P. Brown & S. C. Levinson, Politeness: Some Universals in Language Usage, Cambridge: CUP.
- Hermann Ebbinghaus, Memory: A Contribution to Experimental Psychology (unutma eğrisi üzerine klasik çalışma).